Volkskrant 12-11-2010, pagina 48

interview edwyn collins

‘Mijn eerste post-beroerte liedjes’

Popzanger Edwyn Collins, van de Schotse cultband Orange Juice, zou na twee hersenbloedingen nooit meer kunnen praten, laat staan zingen. Toch is er nu een cd. Gijsbert Kamer interviewde hem en zijn vrouw, die een boek schreef over zijn herstel. ‘Ik ben een medisch wonder.’

Zie ook de documentaire van Edwyn Collins

20 februari 2005 is voor de familie Collins een zondag als alle anderen. Thuis in Kilburn, Noord-Londen staat de tv aan op de Britse variant van Tussen Kunst En Kitsch, vader Edwyn staat in de keuken en bereidt een kipgerecht voor. Moeder Grace gaat nog even naar buiten om de auto op te halen die de avond ervoor elders in de stad is blijven staan en zoon William, dan 15, zit boven op zijn kamer.

Als Grace terugkomt ruikt het in de keuken naar aangebrand vlees. William is ook net gealarmeerd en op de grond zien ze het behoorlijk grote lichaam van Edwyn liggen. Hij is nog enigszins bij bewustzijn, maar kan niet praten.

Hersenbloeding. De popzanger wordt snel geopereerd, maar tijd om te herstellen krijgt hij nauwelijks, want daags na de eerste, volgt er een tweede beroerte.

De diagnose was snel gesteld: hier zou Edwyn Collins nooit meer bovenop komen. De muzikant die een paar weken eerder nog zo trots was thuisgekomen met de mededeling dat de liedjes van zijn nieuwe plaat Home Again zo goed als klaar waren, zou nooit meer kunnen praten, laat staan zingen.

In dezelfde studio in West Hampstead, een ruimte boven oude stallen van de bereden brandweer, zitten ze ruim vijf jaar later naast elkaar: Edwyn Collins (50) en zijn echtgenote Grace Maxwell. In weerwil van de eerste diagnoses is Collins er aardig bovenop gekomen; praten gaat zeer moeizaam, maar zijn weloverwogen woorden zijn te verstaan. ‘Mijn gedachten functioneerden al weer snel, maar het was moeilijk om ze te ordenen, en leren praten duurde maanden. Maar ik functioneer weer en kan zelfs weer muziek schrijven en spelen.’

Samen vertellen ze hoe de lijdensweg van Collins uiteindelijk zo goed afliep. Maxwell: ‘Hij lag een half jaar in diverse ziekenhuizen. Een cel die eenmaal afsterft, wordt nooit vervangen, zeiden ze steeds. Maar er traden geleidelijk aan wel degelijk verbeteringen op. De ondertitel van mijn boek is niet voor niks: ‘De restauratie van Edwyn Collins’. Want zo voelde het. Een levenloos lichaam werd langzaam gereanimeerd. Stukje bij beetje werd Edwyn weer de man die hij was, met al zijn talenten.

Falling & Laughing heet het boek dat Maxwell vorig jaar over ziekte en herstel van haar man publiceerde. Het boek eindigt met Collins die twee dagen voor zijn ontslag uit het ziekenhuis ineens een coherente tekstregel heeft bedacht die hij zelfs voorzichtig kan zingen. De regel zou worden uitgewerkt tot I’m Searching For The Truth, het meest ontroerende liedje op Collins’ dit jaar verschenen album Losing Sleep.

‘Mijn eerste collectie post-beroerte liedjes’, roept Collins met een harde lach. ‘Eerst heb ik die plaat Home Again hier afgemaakt, samen met mijn vriend Seb.’ Seb Lewley is beheerder van de studio die het tweetal in 1994 kocht. In de met vintage gitaren en analoge apparatuur gevulde ruimtes werd al vroeg geschiedenis geschreven. Collins’ grootste hit A Girl Like You werd er opgenomen en terwijl hij herstelde, nam de Britse zangeres Duffy er haar miljoenensucces, het album Rockferry, op.

Collins: ‘A Girl Like You heeft me gered. Vanaf het moment dat het liedje hier op de radio kwam, eind 1994, is het er niet af geweest. In Amerika dachten ze dat het van David Bowie of Iggy Pop was. Die Motown-beat deed het ’m, denk ik. Grace en ik hebben er al vijftien jaar een financieel zorgeloos leven door.’

A Girl Like You is de grootste hit die Collins gehad heeft. Met zijn band Orange Juice was hij er een paar keer dichtbij, maar ‘we heten toch vooral nog altijd een cultband te zijn.’

Losing Sleep is een goede, afwisselende popplaat. Het titelnummer doet denken aan A Girl Like You. ‘Het moest een mengeling van een punk-song en een northern soul dansnummer worden.’ Er doen talloze gastmuzikanten mee aan de plaat, van Johnny Marr tot leden van Franz Ferdinand, die Collins ook bij het componeren hebben geholpen.

‘Vanaf het moment dat ik weer een beetje communicatief werd, kwamen al die muzikanten naar mij toe. Johnny Marr wilde graag met mij spelen. De gitarist van The Smiths weiger je natuurlijk niet.’ Weer is er die bulderende lach. ‘Maar’, zo vult zijn vrouw aan, ‘je kon ook niet zonder ze, want behalve een beetje zingen kon je eigenlijk nog niks.’

Collins pakt met zijn goede linkerhand een gitaar en legt uit: ‘Ik kan met mijn linkerhand de grepen zetten en de akkoorden aangeven, maar mijn rechterhand is een soort steen. Ik kan er niet de snaren mee aanslaan. Als ik componeerde, liet ik Grace of mijn zoon William dat doen.’

Een beetje wrang wel, zo’n studio vol met zorgvuldig verzamelde gitaren die hij misschien nooit meer zou kunnen bespelen.

Collins: ‘’s Nachts gaat mijn hand wel eens open en dan denk ik: wie weet. Hij is ook extreem gevoelig, dus verlamd is-ie niet. Maar het is wel mijn rechterhand waar ik alles mee deed.’

Maxwell: ‘Je hebt weer helemaal opnieuw met links leren schrijven en tekenen. Het grappige is: ik vind dat hij met links eigenlijk minstens zo mooi kan tekenen als ooit met rechts.’

Tekenen is naast muziekmaken altijd het belangrijkste tijdverdrijf van Collins geweest. Hij werkte ooit als illustrator en ontwierp hoezen voor Orange Juice. Zijn grootste passie was het natekenen van vogels. ‘Ik wil nog altijd eens het Complete Britse Vogelboek publiceren’, zegt Collins. Op de hoes van Losing Sleep en in het boek van Maxwell zijn daarvan aardige staaltjes te zien. Zeer precieze, fijnzinnige tekeningen, overgenomen van tal van foto’s. ‘Vroeger trok ik er nog wel eens zelf op uit als volleerd vogelspotter, maar dat is nu wat lastig.’

Lopen gaat moeizaam, het is alleen al een hele opgave de trap naar de studio op te klimmen en zich door de smalle deurtjes een weg te banen.

Maxwell: ‘Ik weet nog dat we voor het eerst weer hier waren. Seb liet hem de muziek horen die hij voor zijn ziekte net had afgemaakt. Edwyn kon het eigenlijk niet aan dit te horen. Seb stelde voor zelf de plaat af te mixen, maar daar wilde jij toen echt niet aan, weet ik nog.’

‘Tuurlijk niet’, roept Collins. ‘Het zijn mijn liedjes, ik kon er weliswaar niet naar luisteren, maar dat betekende niet dat iemand anders er dan maar mee aan de haal moest. Het was de enige keer dat Seb en ik ruzie hadden.’

Maxwell: ‘Toch ben je er langzaam weer van gaan leren houden. We draaiden de demo’s als therapie altijd in de auto als je naar controle moest. Je voelde je er steeds gemakkelijker bij.’

Collins: ‘Het duurde in het algemeen erg lang voordat ik weer naar muziek kon luisteren. Na een paar dagen kwam je met die walkman. Dat was allemaal veel te verwarrend, al die impulsen. Maar een paar maanden later hoorde ik Photograph, een hit van Ringo Starr, en toen moest ik ineens huilen van plezier.’

Maxwell: ‘Dat moment ja, dat jij weer gevoelig bleek voor melodie en ritme, dat was misschien wel de eerste belangrijke opsteker. Toen in 2007 uiteindelijk Home Again uitkwam en de reacties alleen positief waren, deed dat je ook heel veel. Net als voor het eerst op het podium gaan staan.’

Maxwell legt uit hoe lang ze dagelijks bezig is geweest om Collins alleen nog maar te leren lezen en spreken. Dat letters een bepaalde klank hadden, moest hij helemaal opnieuw leren. ‘Eindeloos alleen die t, t, t té, kostte uren.’

Collins: ‘Maar het is toch maar mooi gelukt. Ik kan weer zingen, schrijven en tekenen. Ik ben een medisch wonder, haha.’

Het verzamelen van gitaren heeft hij voorlopig even opgegeven. Zijn aandacht heeft hij nu verlegd naar antieke microfoons. Volgens zijn echtgenote zit hij vaak uren op eBay. ‘Wat jou ook geholpen heeft’, zegt Maxwell tegen haar man, ‘is het internet. MySpace en Facebook bleken voor jou de ideale plekken om je gedachten te ordenen. Die eerste keer dat je zelf een goed geformuleerd mailtje kon sturen: ‘Beroertes zijn lastig, maar ik kom er wel’ – dat ontroerde me, tot tranen toe.’

Edwyn Collins leerde Grace Maxwell, de vrouw die sinds 1985 zijn echtgenote is, kennen in 1980, toen hij net zijn eigen band Orange Juice was begonnen. Beiden komen oorspronkelijk uit Schotland, maar wonen al decennia in Londen met hun zoon William (20). Twee maanden na de hersenbloedingen van Collins begon Maxwell een dagboek bij te houden, waarin ze beschreef hoe haar man verzorgd werd. ‘Het is nu april en hij heeft al twee maanden niet gedoucht.’

Uiteindelijk zette Maxwell haar wederwaardigheden om in een heus boek. Falling & Laughing, (vernoemd naar een van de eerste liedjes van Collins voor Orange Juice), verhaalt niet alleen over de ziekte en het herstel, ook de muzikale geschiedenis van Collins wordt helder neergezet.

Het boek blijkt zowel aan te slaan bij muziekliefhebbers als bij mensen die iets soortgelijks hebben meegemaakt. De auteur reist het hele land af voor lezingen en signeersessies. ‘Blijkbaar is er echt behoefte aan een boek dat de zogenaamde zegeningen van ons zorgstelsel in kaart brengt.’

Hoewel de wanhoop die Maxwell vaak bevangt goed naar voren komt, is het boek geen aanklacht of afrekening. ‘Daarvoor zijn we met te veel empathie bejegend. Ik herinner me een verpleger die Edwyn herkende, en elke morgen een liedje van hem zong. Maar ja, er zaten ook lieden bij die hem volgens mij het liefst meteen zagen sterven. Ik werd echt ontmoedigd om hem meer te laten zeggen dan ‘yes’, ‘no’ of ‘Grace’. Had geen zin, zijn hersenen waren dood. Voor mensen die ook tegen dit soort horkerigheid oplopen heb ik het boek ook geschreven.’

Grace Maxwell: Falling & Laughing – The Restauration Of Edwyn Collins. Ebury Press. ISBN 978 009 1930 004.

Samen met Josef K en Aztec Camera was Orange Juice in 1980 bepalend voor het geluid dat The Sound Of Young Scotland werd genoemd. Een aan Motown ontleende omschrijving bedacht door het piepkleine onafhankelijke Postcards Records. Een label dat werd opgericht om de eerste door Edwyn Collins geschreven single Falling And Laughing uit te brengen.

Dit nummer en ook de andere Postcard-releases (het label ging in 1981 al failliet) was van grote invloed op de Britse gitaarpop in die jaren.

De gitaren rammelden, maar de zang was soulvol. De Postcard sound is van grote invloed geweest op die van bands als The Smiths en meer recent Vampire Weekend.

Orange Juice zou na hun Postcard-avontuur bij Polydor tekenen en een aantal goed ontvangen albums uitbrengen. Rip It Up (1982) werd een grote hit, en was ook hier op de radio te horen.

In 1985 hield de band het voor gezien, hun laatste album The Orange Juice had niet het gewenste succes opgeleverd en Edwyn Collins zou zich gaan bekwamen als producer, voordat hij in 1989 een eerste solo-album zou uitbrengen, Hope And Despair.

Het werk van Orange Juice heeft altijd een zekere cultstatus behouden, vandaar dat het Domino-label nu met een fraaie box op de markt komt. Coals To Newcastle, dat deze week verscheen, bevat alles, en nog veel meer, wat de band heeft uitgebracht. Zes cd’s en een dvd vertellen een chronologisch verhaal, van de rammelende Postcard-jaren (vijf jaar geleden al op Domino verschenen onder de naam The Glasgow School) tot aan het wat meer gepolijste popgeluid op platen als Texas Fever en The Orange Juice.

Het boekwerk is evenmin te versmaden, dankzij de voortreffelijke teksten van Simon Goddard. De laatste journalist die Collins voor zijn beroerte heeft gesproken.

Orange Juice: Coals To Newcastle. Domino/Munich.